The Cheer Pheasant Conservation Workshop program, targeting the users of the Dara-Khola Community Forest in Dara, Dhaulagiri Rural Municipality-3, Myagdi District, was successfully concluded on November 4, 2025, at the premises of Shree Suryajyoti Basic School. Following a study conducted a year ago which found Cheer Pheasants in Dara and Mudi of Myagdi District, the awareness program was organized at the community level with the aim of conservation of this rare species. The objective was "to initiate efforts for population increase and conservation by informing the public about the importance of the Cheer Pheasant, as it is a globally threatened and rare bird."
The one-day program, held under the slogan "Let's conserve the world's rare wildlife found in Nepal. Let's conserve all pheasant species, including the Cheer Pheasant, found in Nepal," provided information on the conservation status of the globally threatened Cheer Pheasant. During the program, details were shared regarding the Cheer Pheasant's national and international conservation status: its placement on the IUCN Red List, the CITES list, and the fact that Nepalese law places this bird on the protected list. Legal provisions for punishment were also discussed, including penalties for when the bird is killed, injured, its nest destroyed, or eggs are stolen. It was discussed in detail that this bird is listed in Schedule 1 of the National Parks and Wildlife Conservation Act, 1973 A.D., Schedule 1 of CITES, 'Vulnerable' on the IUCN Red List, and 'Endangered' in Nepal's Red Book. Regarding the provisions for penalties and punishments, it was stressed that killing the Cheer Pheasant is punishable by law. The National Parks and Wildlife Conservation Act, 1973, prohibits killing, harassing, or injuring the Cheer Pheasant. As per the Act, killing or injuring the Cheer Pheasant carries a fine ranging from fifteen thousand to thirty thousand rupees or imprisonment for three to nine months, or both. It was also widely discussed that the responsibility for monitoring this is assigned to the National Parks, Conservation Areas, and Wildlife Reserves, or the Division Forest Offices in the absence of those bodies.
Basic information about birds was provided during the program. There was extensive discussion about the importance of birds in human life. Insect Control: Birds consume insects and pests in fields, gardens, or other places, which helps protect crops. Pollinators: They aid in fertilization and the creation of new plants by moving pollen from flower to flower, which helps fertilize reproductive cells and create new plants. Seed Dispersal: Fruit-eating birds help disperse seeds. After eating fruit, they carry the seeds in their intestines and deposit them in new places during defecation, allowing new plants to sprout in new locations. Fertilizer Source: Bird droppings (guano) are also used as manure in fields for agricultural purposes. Bird droppings contain high amounts of nutrients necessary for plant growth. Moral, Religious, and Cultural Value: Birds play prominent and diverse roles in stories, religion, and culture. They are also taken as symbols of weather, information, danger, and good fortune. For example, in Hinduism, the peacock is the vehicle of Lord Kumar, and the white swan is the vehicle of Goddess Saraswati. Scavengers: Birds like vultures, eagles, kites, and crows help maintain a healthy environment by eating dead bodies (carrion) and decomposing organic matter. Aesthetic Value: People enjoy observing the beauty of birds. Additionally, people take pleasure in listening to bird calls as songs and observing their interesting activities. Food Value: Many birds, such as chickens and ducks, have been 'hybridized,' domesticated, and are used as a source of income and food. Industrial Value: Bird feathers are used to make pillows, quilts, clothing, and sleeping bags. These materials are obtained from commercially farmed birds, not naturally occurring ones. Ornament: Colorful feathers are used by various ethnic groups as jewelry, hat decorations, and other ornaments.
The program included discussions on the types of habitats different birds occupy and the potential role of the local community in their conservation. (Main habitats discussed were: Forest Habitat, Wetland Habitat, Grassland Habitat, Cultivated lands, and Human Habitation.) Additionally, there was extensive discussion about the threats faced by birds in Nepal. Major threats were discussed, including those specific to forest-dwelling, grassland-dwelling, and aquatic (water-dwelling) birds, as well as other threats faced by birds in human settlements and cultivated lands. The Major Threats discussed were: Habitat loss, degradation, and fragmentation; Over-exploitation of forest resources; Hunting and trapping; Overfishing; Excessive exploitation of Medicinal and Aromatic Plants (MAPs) and Non-Timber Forest Products (NTFPs); Climate change; Lack of conservation awareness; Limited capacity of regulatory bodies; Limited research and study; and Lack of effective conservation strategies.
Extensive discussion also focused on the reasons behind the decline of the Cheer Pheasant population. This bird, which is found at altitudes of 1,445 to 3,050 meters above sea level and is globally restricted to Nepal, India, and Pakistan, faces significant threats. Furthermore, there was comprehensive discussion about the challenges facing other pheasant species in Nepal and, specifically, how the Cheer Pheasant can be protected from these threats. The decline of the Cheer Pheasant population is attributed to several interconnected factors. Fire set intentionally in the Cheer's habitat to obtain green grass significantly affects the bird's eggs, population, and overall behavior. Poaching and trapping, carried out for meat and recreation, are directly responsible for the decreasing population numbers. Furthermore, cattle grazing within the Cheer's habitat often results in eggs being broken and nests being destroyed. Broadly, poaching, habitat destruction, and forest degradation remain the major threats to the species. Compounding these issues, the lack of detailed information due to limited study prevents effective habitat management. Finally, the Cheer Pheasant is also threatened by the use of its feathers, along with those of the Danphe (Himalayan Monal), to make bows (kaman/dhanush), and the low level of public awareness regarding its importance and benefits translates into limited community interest in its conservation. It was also discussed at the workshop that this bird has been recorded in various districts west of the Kali Gandaki Valley up to Darchula (These districts are: Darchula, Baitadi, Dadeldhura, Doti, Achham, Bajura, Humla, Jumla, Mugu, Dolpa, Jajarkot, Rukum, Gulmi, Arghakhanchi, Baglung, Myagdi, Mustang, and Parbat).
The discussion also covered the Cheer Pheasant's habitat, diet, and behavior. This bird is found in sloping areas, rocky terrain, pine forests, grasslands, and sunny southern aspects. It feeds by scraping out small tubers, and it also consumes seeds, various insects, their larvae, and earthworms. Extensive discussion also took place on the critical importance of conserving the Cheer Pheasant. This bird plays a vital role in maintaining the balance of the natural environment. Conserving this endangered bird is the responsibility of all of us. Approximately 5 to 7 percent of tourists visit Nepal annually for bird watching, and many of them come to grassland areas specifically to observe the rare Cheer Pheasant. By providing information about the Cheer's habitat to foreign tourists, their length of stay can be increased, boosting the economic condition of the area. Economic benefits can also be gained from individuals visiting for study and research. Conservation is necessary based on the principle that "The Earth is our common home, and we must learn to respect the right to live for all living beings found in it." If the population of the Cheer Pheasant declines in the forest, carnivorous animals like foxes, martens, and wildcats may start preying on domestic animals such as chickens, ducks, and pigeons. Finally, there was discussion on the current conservation efforts and achievements in Nepal, and the programs being implemented by the Nepalese Ornithological Union (NOU) with the financial support from the Toledo Zoo in the Dhorpatan Hunting Reserve and its surrounding areas.
Extensive discussion also took place on the crucial question, "What is our responsibility now?" Following the discussion on the role that the users of the Darkhola Community Forest can play in Cheer Pheasant conservation, the users and the Community Forest Group unanimously agreed to undertake the following efforts: preventing fire in forests and grasslands; stopping the local sale and use of slingshots; controlling trapping and poaching in the forest; informing the relevant local committees and organizations if anyone is caught poaching; installing information boards for publicity; and providing information on this subject to increase the stay of bird-loving tourists. The workshop was attended by 48 local people, including the Chairperson of Darkhola Community Forest, Mr. Kul Prasad BK, and the Chairperson of Rani Community Forest, Kar Prasad Gharti. Local scout of the Nepalese Ornithological Union (NOU), Bhom Paija, and Suryajyoti Basic School Teacher, Bal Bahadur Garbuja, played a special role in the logistic management of the program. The workshop was facilitated by Keshav Chokhal, a member of the NOU and Lecturer at Annapurna Polytechnic Institute; Birat Raj Rajak, Research Officer at the NOU; and Laxman Prasad Poudyal, Executive Director.
समुदाय स्तरमा चीरकालिज संरक्षण गोष्ठी: म्याग्दी जिल्ला, धवलागिरि गाउँपालिका–३ दरको दरखोला सामुदायिक वनका उपभोक्ताहरूलाई लक्षित गरी चिरकालिज (Cheer Pheasant) संरक्षण कार्यशाला गोष्ठी कार्यक्रम मिति २०८२ कार्तिक १८ गते श्री सूर्यज्योती आधारभूत विद्यालयको प्राङ्गणमा सम्पन्न भयो। एक वर्षअघि गरिएको अध्ययनका क्रममा म्याग्दी जिल्लाको दर र मुदीमा चिरकालिज (Cheer Pheasant) भेटिएकाले, संरक्षणका लागि विद्यालय र समुदायस्तरमा चेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने उद्देश्यका साथ "दुर्लभ पन्छी भएकाले चिरकालिजको महत्त्व जानकारी गराएर सङ्ख्या वृद्धि र संरक्षणको पहल थालिएको हो।"
"नेपालमा पाइने विश्वका दुर्लभ वन्यजन्तुहरूको संरक्षण गरौँ। चिर फिजेंट (Cheer Pheasant) लगायत नेपालमा पाइने सबै प्रजातिका फिजेंटहरूको संरक्षण गरौँ" भन्ने नाराका साथ सम्पन्न एक दिने कार्यक्रममा, खतराको सूचीमा परेको चिर कालिजको संरक्षण अवस्थाबारे जानकारी गराइयो। कार्यक्रममा चिर कालिजको राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय IUCN Red List अवस्था, CITES सूचीमा यसको स्थान, नेपालको कानुनले यस चरालाई अत्यन्त संरक्षित सूचीमा राखेको जानकारी र यस चरालाई मारेमा, घाइते बनाएमा, गुँड नष्ट गरेमा वा गुँडबाट अण्डा चोरी गरेर निकालेमा के कस्तो सजायको व्यवस्था गरिएको छ भन्ने बारेमा जानकारी गराइएको थियो। यो चरालाई राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन २०२९ (सन् १९७३) को अनुसूची १, CITES को अनुसूची १, IUCN Red List मा 'Vulnerable' र नेपालको रातो किताबमा 'Endangered' भनी सूचीकृत गरिएको विषयमा विस्तृत छलफल गरियो। दण्ड र सजायको व्यवस्थाको सन्दर्भमा छलफल गर्दा, चिर कालिज मार्नु दण्डनीय छ भन्ने विषयमा जोड दिइयो। राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐन, २०२९ ले चिर कालिज चरालाई मार्न, दुःख दिन तथा घाइते बनाउन रोक लगाएको छ। ऐनअनुसार चिर कालिजलाई मारेमा वा घाइते बनाएमा पन्ध्र हजार रुपैयाँदेखि तीस हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना वा तीन महिनादेखि नौ महिना कैद वा दुवै सजाय हुने व्यवस्था गरिएको छ। यससम्बन्धी अनुगमन गर्ने जिम्मा राष्ट्रिय निकुञ्ज, संरक्षण क्षेत्र, वन्यजन्तु आरक्ष तथा ती निकाय नभएको खण्डमा जिल्ला डिभिजन वन कार्यालयहरूलाई दिइएको छ भन्ने विषयमा पनि व्यापक छलफल गरियो।
कार्यक्रममा चराको बारेमा आधारभूत जानकारी गराइयो। मानिसको जीवनमा चराहरूको के कस्तो महत्त्व हुन्छ भन्ने बारेमा व्यापक छलफल गरियो। कीरा नियन्त्रण (Birds eat insects): चराहरूले खेतबारी बगैँचा वा अन्य स्थानमा भएका कीरा फट्याङ्ग्राहरू खाइदिन्छन्, जसले गर्दा बालीको सुरक्षा हुन्छ। परागसेचन (Pollinators): परागकणलाई फूलबाट फूलमा सारेर तिनीहरूले यौन कोषहरूलाई उर्वर गर्न र नयाँ बिरुवाहरू सिर्जना गर्न मद्दत गर्छन्। बीउ छरपस्ट (Seed Dispersal): फल खाने चराहरूले बीउ छरपस्ट गर्न मद्दत गर्छन्। फलफूल खाएपछि, तिनीहरूले आफ्नो आन्द्रामा बीउ बोकेर दिसा गर्ने क्रममा नयाँ ठाउँमा पुर्याउँछन् र नयाँ ठाउँमा बिरुवा उम्रन्छ। मलको स्रोत (Fertilizer): चराको दिसा कृषि कार्यका लागि खेतबारीमा मलको रूपमा पनि प्रयोग हुन्छ। चराको बिस्टामा बिरुवाको वृद्धिका लागि आवश्यक पोषक तत्वहरू उच्च मात्रामा हुन्छन्। नैतिक, धार्मिक र सांस्कृतिक मूल्य (Moral, Religion and Cultural Value): चराले कथा, धर्म र संस्कृतिमा पनि प्रमुख र विविध भूमिका खेल्छन्। चरालाई मौसम, सूचना, खतरा र शुभकामनाको प्रतीकको रूपमा पनि लिइन्छ। उदाहरणका लागि, हिन्दु धर्ममा मयूर भगवान् कुमारको वाहन हो र सेतो हाँस सरस्वतीको वाहन हो। सफाइकर्मी (Scavengers): गिद्ध, बाज, चील र काग जस्ता चराहरूले मरेका शरीर (सिनो) खाएर र जैविक पदार्थलाई सडाएर स्वस्थ वातावरण कायम राख्न मद्दत गर्छन्। सौन्दर्य मूल्य (Aesthetic value): मानिसहरू चराहरूको सुन्दरता हेरेर आनन्द लिन्छन्। साथै, चराहरूको आवाजलाई गीतको रूपमा लिने र उनीहरूको रोचक गतिविधिहरू अवलोकन गरी मानिसले आनन्द लिन्छन्। खाद्य मूल्य (Food Value): धेरै चराहरूलाई 'हाइब्रिडाइज्ड' गरी घरपालुवा बनाई आम्दानीको र खानाको स्रोतको रूपमा पनि प्रयोग गरिएको छ। जस्तै: कुखुरा, हाँस। औद्योगिक मूल्य (Industrial Value): तकिया, रजाई, लुगा, स्लिपिङ ब्याग बनाउन चराको प्वाँखको प्रयोग हुने गरेको छ। यी सामग्रीहरू प्राकृतिक रूपमा पाइने चराहरूबाट नभई व्यावसायिक रूपमा पालिएका चराबाट प्राप्त हुन्छन्। सजावट (Ornament): रङ्गीन प्वाँखहरू विभिन्न जनजातिहरूले गहना टोपी सजावट आदिको रूपमा प्रयोग गर्छन्।
कार्यक्रममा विभिन्न चराहरू कस्ता वासस्थानमा बस्छन् र ती वासस्थानको संरक्षण गर्न स्थानीय समुदायको के कस्तो भूमिका हुन सक्छ भन्ने बारेमा छलफल भयो। (मुख्य वासस्थानहरू: वन वासस्थान, सिमसार वासस्थान, घाँसे मैदान वासस्थान, खेती गरिएका जग्गाहरू र मानव बस्ती)। साथै, कार्यक्रममा नेपालमा पाइने चराहरूलाई के कस्ता खतरा रहेका छन् भन्ने बारेमा व्यापक छलफल भयो। छलफलमा प्रमुख खतराहरू (Major Threats) को बारेमा चर्चा गरियो। तीमध्ये वनमा बस्ने, घाँसे मैदानमा बस्ने, पानीमा बस्ने चराहरूलाई खतरा; तथा मानव बस्ती र खेती गरिएका जग्गाहरूका चरालाई रहेका अन्य खतराहरूबारे पनि चर्चा गरियो। चर्चा गरिएका प्रमुख खतराहरू: वासस्थान क्षति, विनाश र खण्डिकरण; वनस्रोतको अत्याधिक दोहन; शिकार गर्ने र पासो थाप्ने कार्य; अत्याधिक माछा मार्ने (Overfishing); जडीबुटीको अत्यधिक दोहन; जलवायु परिवर्तन; संरक्षण चेतनाको कमी; नियामक निकायको क्षमताको कमी; सीमित अध्ययन अनुसन्धान; र प्रभावकारी संरक्षण रणनीतिहरूको कमी रहेका थिए।
समुद्र सतहदेखि १,४४५ देखि ३,०५० मिटरको उचाइसम्म पाइने र विश्वमा नेपाल, भारत र पाकिस्तानमा मात्र सीमित रहेको चिरकालिजको सङ्ख्या किन कम हुँदैछ भन्ने बारेमा पनि व्यापक छलफल भयो। विशेष गरी नेपालमा पाइने चिर र कालिज प्रजातिका अन्य चराहरूलाई के कस्ता खतरा छन् र यी खतराहरूबाट चिरकालिजलाई कसरी बचाउन सकिन्छ भन्ने बारेमा व्यापक छलफल भयो। हरियो घाँस पाउनका लागि चिरको वासस्थानमा लगाइने आगोले चिरकालिजको फुल (अण्डा), यसको सङ्ख्या तथा बानी-व्यहोरामा असर पुग्दछ। मासुका लागि र मनोरञ्जनका लागि गरिने चोरी शिकार तथा पासो थाप्ने कार्यले चिरको सङ्ख्या घट्दै गएको छ। चिरको वासस्थान भएको ठाउँमा गाईवस्तुको चरिचरणले गर्दा फुल फुटाउने र गुँड बिगारिदिने गर्दछ। चोरी शिकार वासस्थानको विनाश र वनजङ्गलको क्षयीकरण चिरकालिजका लागि प्रमुख खतरा हुन्। चिरको वासस्थानको व्यवस्थापनका लागि चिरको बारेमा विस्तृत जानकारी हुनु आवश्यक हुन्छ, तर यसका बारेमा कम अध्ययन भएकोले यसको व्यवस्थापन गर्न सकिएको छैन। कमान (धनुष) बनाउनका लागि यसको प्वाँख डाँफेको प्वाँखसँगै प्रयोग गरिएको पाइएको छ। साथै, मानिसहरूलाई यसको महत्त्व र फाइदाको बारेमा कम जानकारी भएकाले यसको संरक्षणमा चासो कम राख्ने गर्दछन्। गोष्ठीमा नेपालमा यो कालीगण्डकी उपत्यकाभन्दा पश्चिम दार्चुला सम्मका विभिन्न जिल्लाहरूमा (ती जिल्लाहरू हुन: दार्चुला, बैतडी, डडेल्धुरा, डोटी, अछाम, बाजुरा, हुम्ला, जुम्ला, मुगु, डोल्पा, जाजरकोट, रुकुम, गुल्मी, अर्घाखाँची, बाग्लुङ, म्याग्दी, मुस्ताङ र पर्वत) अभिलेख गरिएको बारेमा पनि छलफल भयो।
चिरकालिज कस्तो वासस्थानमा बस्दछ यसले के कस्तो खानेकुरा खान्छ यसको आनीबानी के छ भन्ने बारेमा पनि छलफल गरियो। यो चरा भिरालो क्षेत्र, चट्टानी स्वरूप, सल्लाका रुखहरू भएको, घाँसेमैदान तथा घाम लाग्ने दक्षिणी मोहडामा पाइन्छ। यसले सानासाना कन्दमूल खोस्रेर खाने गर्दछ साथै बीउहरू, विभिन्न कीरा र तीनका लार्भा र गँड्यौलाहरू पनि खाने गर्दछ। चिरकालिजलाई किन संरक्षण गर्ने भन्ने महत्वपूर्ण कुरामा पनि व्यापक छलफल भयो। प्राकृतिक वातावरण सन्तुलित राख्न यस चराले अहम भूमिका खेल्दछ। लोपोन्मुख चरा संरक्षण गर्नु हामी सबैको दायित्व हो। वर्षेनी करिब ५ देखि ७ प्रतिशत पर्यटकहरू चरा अवलोकनका लागि नेपाल आउने गर्दछन्, जसमध्ये दुर्लभ चिरकालिज अवलोकन गर्न पनि घाँसे क्षेत्रमा थुप्रै पर्यटकहरू आउने गरेका छन्। बाहिरबाट आउने पर्यटकलाई चिरको वासस्थानका बारेमा जानकारी गराएर पर्यटकको बसाइलाई बढाई आर्थिक अवस्थामा वृद्धि गर्न सकिन्छ। अध्ययन अनुसन्धानका लागि आउने व्यक्तिहरूबाट पनि आर्थिक लाभ प्राप्त गर्न सकिन्छ। 'पृथ्वी हामी सबैको साझा घर हो, यसमा पाइने सबै जीवजन्तुको पनि बाँच्ने अधिकारको सम्मान गर्न सिक्नुपर्दछ।' भन्ने मान्यतालाई आत्मसाथ गर्दै संरक्षण गर्नु आवश्यक छ। वनमा चिरकालिजको सङ्ख्यामा कमी आयो भने स्याल, मलसाँप्रो, वन बिरालो जस्ता मांसाहारी जनावरहरूले घरपालुवा कुखुरा, हाँस, परेवा आदि खान थाल्दछन्। हाल नेपालमा यस चरालाई संरक्षण गर्न के कस्तो प्रयास भएका छन्, के कस्ता उपलब्धि भएका छन् र नेपाल पन्छीविद् संघले टोलेडो जू (Toledo Zoo) को सहयोगमा ढोरपाटन शिकार आरक्ष र यसको वरिपरिको क्षेत्रमा के कस्तो कार्यक्रम गर्दै आएको छ भन्ने विषयमा पनि छलफल भयो।
"अब हाम्रो दायित्व के त?" भन्ने महत्त्वपूर्ण विषयमा पनि व्यापक छलफल भयो। चिरकालिज संरक्षण गर्न यस दरखोला सामुदायिक वनका उपभोक्ताहरूलेके कस्तो भूमिका निर्वाह गर्न सक्छन् भन्ने विषयमा छलफल भएपछि, वन र खरहरूमा आगो लाग्न नदिने, स्थानीय रूपमा गुलेलीको बेचबिखन तथा प्रयोग बन्द गर्ने, वनमा पासो थाप्ने र चोरी शिकारलाई नियन्त्रण गर्ने, कसैले चोरी शिकार गरेको भेटेमा सम्बन्धित स्थानीय समितिहरूलाई तथा सम्बन्धित संस्थाहरूलाई जानकारी गराउने, ठाउँ-ठाउँमा सूचनापाटी राखी प्रचारप्रसार गर्ने, यस विषयमा जानकारी उपलब्ध गराई चराप्रेमी पर्यटकहरूको बसाइ बढाउने आदि विषयमा उपभोक्ता र सामुदायिक वन समूहले सक्दो प्रयास गर्ने भनी ऐक्यबद्धता गरियो। गोष्ठीमा दरखोला सामुदायिक वनका अध्यक्ष श्री कुलप्रसाद विक, रानी सामुदायिक वनका अध्यक्ष करप्रसाद घर्ती लगायत ४८ जना स्थानीय उपभोक्ता सहभागी थिए। कार्यशाला गोष्ठीमा स्थानीय समाजसेवी एवम् नेपाल पन्छीविद् संघका स्काउट भोम पाइजा र सूर्यज्योती आधारभूत विद्यालयका शिक्षक बलबहादुर गर्बुजाले कार्यक्रम व्यवस्थापनमा विशेष भूमिका निर्वाह गर्नुभएको थियो। नेपाल पन्छीविद् संघका सदस्य एवम् अन्नपूर्ण बहुप्राविधिक शिक्षालयका अध्यापक केशव चोखाल, नेपाल पन्छीविद् संघका अनुसन्धान अधिकृत बिराटराज रजक र कार्यकारी निर्देशक लक्ष्मणप्रसाद पौड्यालले सहजीकरण गर्नुभएको थियो।